Blog

Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 18/27: Bedrijven en Politiek bedrijven

Het valt niet mee in de campagnetijd. Wanneer willen politieke partijen, hun lijstrekkers en ‘achterban’ zieltjes winnen van de burgers met het gevaar van populisme en wanneer durven ze, trouw aan visie en ideologie, de noodzaakbeleving van een koers aan te kondigen met zogenaamde impopulaire maatregelen? Het is een spanningsveld van alle tijden. We hebben de afgelopen jaren gezien hoe bijvoorbeeld het afgesproken stikstofbeleid strandde in boerenprotesten van een deel van de bevolking die zich niet gezien en gehoord voelde, wat zelfs heeft geleid tot een nieuwe partij, de BBB. Caroline van der Plas heeft de boeren in ieder geval het gevoel kunnen geven dat ze oprecht hun belangen wilde behartigen. Die ‘oprechte belangstelling en betrokkenheid’ scoorde. De marketiers hebben het goed in hun oren geknoopt, want het verkiezingsspotje van de VVD is nu, zelfs zonder inhoud en aandacht, blindelings ‘Ik sta aan jouw kant’. Star aan een visie (inclusief jaartal) houden kan leiden tot een kloof tussen de politiek en bedrijfsleven of andere sectoren en burgers. Blindelings ‘ik sta aan jouw kant’ kan leiden tot populisme en een gevaarlijk stuurloze koers.

Toen Nelson Mandela in 1990 vrij kwam ging hij meteen naar het ANC-hoofdkwartier in Kaapstad. Zijn achterban eiste en hoopte, na de mensonterende periode van apartheid (1948 – 1990), op een tijdperk van ‘black power en vergelding als rechtvaardige koers’. Mandela toonde in binnen- en buitenland het meesterlijk vermogen om enerzijds de zwarte bevolking oprecht aan te horen, te begrijpen en hun pijn te voelen, anderzijds wilde hij niet afwijken van de missie, waarvoor hij 27 jaar gevangen had gezeten: een raciaal inclusieve democratie voor iedereen!

Wat kunnen we van Mandela, in de spirit van Ubuntu, leren? Hoe kunnen politici leren om zowel oog te hebben voor alle angsten, zorgen en bezwaren van burgers, bedrijven en sectoren, als vast te houden aan bijvoorbeeld de klimaatdoelstellingen die ons allemaal aangaan? We zien momenteel bijvoorbeeld dat sterk vervuilende grote bedrijven nog steeds subsidie krijgen voor fossiele brandstoffen. Een typisch angstig economisch argument van de VVD is: ‘Ja maar anders vertrekken bedrijven naar het buitenland, waar ze een beter vestigingsklimaat zoeken.’  FransTimmermans gaf overduidelijk aan, dat hij al met veel bedrijven heeft gesproken en dat ze eigenlijk allemaal aangeven: een vestigingsklimaat betekent veel meer dan alleen maar de economische overweging. De vraag lijkt dus: welke politicus ziet oprecht de problemen van in transitie zijnde bedrijven én biedt hen de helpende hand door met elkaar om de tafel te zitten en hoe tot elkaar te komen, maar wel met een eerlijke en noodzakelijke koers: op weg naar een rechtvaardige, inclusieve en duurzame wereld?

Ik stelde de vraag aan Prof. Dr. Ir. Andre Nijhof (Hoogleraar Duurzaam Ondernemen en Stewardship aan Nyenrode Business Universiteit en Masterclass docent voor de Opleiding ‘#Ubuntu, Leiderschap en Burgerschap aan de ISVW

‘Bedrijven hebben een cruciale rol in de Nederlandse samenleving. En gelukkig zijn er veel voorbeelden van ondernemers die werken conform de principes van het Ubuntu gedachtengoed. Bijvoorbeeld Niels van Buren die zag dat mensen met autisme vaak moeilijk toegang krijgen tot de arbeidsmarkt. Daarom richtte hij het bedrijf Swink Webservices op waar een omgeving is gecreëerd waarin mensen met autisme optimaal kunnen functioneren. Inmiddels is het een goed lopend bedrijf en een typisch voorbeeld waarin zowel voor klanten, de medewerkers als voor Niels geldt: “I am because we are”. Een ander voorbeeld is de pandjesbaas van het restaurant FoodVia in Arnhem. Toen Corona uitbrak en de horeca op slot ging, gaf deze huurbaas aan dat het dan ook logisch is dat hij dan geen huur komt innen. Oprechte aandacht voor de ander met wie je zakelijk verbonden bent is de kern van een economie gebaseerd op Ubuntu.

Hoe kunnen politieke partijen hier aan bijdragen? Allereerst door het verschil te zien tussen “aardig doen” en “oprechte aandacht voor de ander hebben”. In debatten wedijveren politici geregeld om met nog meer klem te benadrukken dat zij een probleem van burgers herkennen en erkennen. Vooral om aardig gevonden te worden en de kiezer niet van je te vervreemden. Echter, oprechte aandacht uit zich op andere manieren. Bijvoorbeeld door verdiepende vragen te stellen om na te gaan wat echt zou helpen. Of door eerlijk aan te geven dat je bij sommige vraagstukken het lastig vindt om je te verplaatsen in de ander. Dat zal niet meteen extra kiezers opleveren, maar maakt politici wel authentieker. En is dat niet wat nu te vaak ontbreekt in de politiek?

Bovendien helpt het als het beleid van de overheid meer ruimte biedt om rekening te houden met bijzondere omstandigheden. Hardheidclausules, gratie en bevoegdheid geven aan ambtenaren om keuzes te maken zijn allemaal manieren om rekening te houden met de specifieke omstandigheden van mensen. Sterker nog, het moedigt uitvoerders van het beleid aan om zich in te leven en ook zelf een oordeel te vormen over wat passend is in een situatie in plaats van het verschuilen achter regels. Dit zal ook veel vragen van de tweede kamer, want uiteraard komen er dan bijzondere voorvallen waarbij kamerleden oproepen tot daadkracht van de regering en daarmee de “reguleringsreflex” weer geactiveerd wordt. Maar niet alles is te vangen in regulering. Sterker nog, niet alles hoeft via regulering te worden opgelost als we bedrijven en een samenleving hebben waarin oprechte aandacht voor elkaar vanzelfsprekend is.’

Oprechte aandacht enerzijds, en vasthouden aan noodzakelijke koers voor gemeenschappelijk belang op lange termijn anderzijds, getuigen dus van verantwoord leiderschap. Bij het meedenken in strategieën, aanvullende inzichten, ervaringen en opties zijn goed opgezette burgerfora, waar @VOLT en D66 voor staan, onmiskenbaar van groot belang. Als nieuwe vormen van democratie.  

De komende week zal ik u van harte meenemen in de pijlers van de Afrikaanse betrokken besluitvorming (zoals die ook met succes is ingezet bij de Klimaattop in Parijs in 20-15): de Indaba!                                                                                   

Tot morgen!