Blog

Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd | 27/27: Kiezen uit angst of visie

‘May your choice reflects your hopes not  your fears’ 

(Nelson Mandela 1918- forever)

Hier, op de 27e dag van schrijven, 1 dag vóór de verkiezingen, stoppen mijn blogs ‘Opsoek naar Ubuntu in Verkiezingstijd’. Nu we toch al lezend verbonden zijn, laten we contact houden en elkaar vasthouden. Want we zullen elkaar de komende jaren nog hard nodig hebben!

Morgen gaan we kiezen. Een voorrecht, waar we soms nog veel te weinig bij stilstaan. Om in een  democratische rechtsstaat te mogen stemmen is een verworven recht om dagelijks dankbaar voor te mogen zijn. Het lijkt vanzelfsprekend, maar laat het nooit vanzelfzwijgend worden.

Het zijn ongelooflijk spannende verkiezingen. Niet alleen de uitslag (over rechts of over links?) is onvoorspelbaar, ook de drijfveren van waaruit en waarom wij kiezen zijn zeer ‘zwevend’: korte termijn, lange termijn, ik-gericht of samenleving gericht, principieel en ideologisch of strategisch? Interessant is ook, om vanuit de gedragswetenschap te kijken naar onze menselijke drijfveren.

Allereerst, wat speelt er in de en onze wereld en waar gaan de verkiezingen over? Met het oog op klimaat, biodiversiteit, een fundamentele bestaanszekerheid voor onze (klein)kinderen, migratie, oorlogen, wonen, zorg en anti-discriminatie staan we voor wezenlijke transities met veranderingen voor ons allemaal. Er is maar één weg en dat is de weg van solidariteit. Een diep besef, dat we allemaal met elkaar verbonden zijn, zowel in humanitair als ecologisch opzicht. Ik ben omdat wij zijn en wij zijn omdat de aarde is. Dat vereist verandering bij ons allemaal. We kunnen misschien nog wel begrijpen, dat er verandering moet komen, maar het ingewikkelde is dat wij mensen niet zelf willen veranderen. Verandering brengt angst met zich mee. Zit angst in onze genen?

Blijkbaar is dat het geval. Als groepsdier waren we ook al continu onze omgeving aan het scannen op gevaar. We moesten alert zijn en snel kunnen reageren. Gevaar kon uit onverwachte hoek komen en ons te grazen nemen. Het feit dat we nu allerlei gevaarlijke consequenties kunnen voorspellen, stelt ons in staat daar vroegtijdig op te anticiperen. Op oerbrein-niveau, anders dan hoe we met onze frontale neocortex kunnen ‘nadenken’, kennen we drie oer-angsten:

-       Angst voor de dood

-       Angst voor fysieke pijn

-       Angst om verstoten te worden uit de groep

Ook door continu het woord ‘bestaanszekerheid’ te noemen wordt er geïnsinueerd, dat deze op de helling staat en zie: onze angst wordt aangeboord en iedereen heeft het ineens over ‘bestaanszekerheid’ als politiek speerpunt. (Namen we massaal ‘bestaanszekerheid’ maar letterlijk serieus als het gaat om het klimaat, het bestaan van onze aarde en het voortbestaan van ons als mensheid)

Wat is het goede van de angstdrijfveer?

De opbrengst van de angstdrijfveer is dat je niet vroegtijdig doodgaat en dat je je staande weet te houden in onveilige omgevingen. Onveilig betekent hier ‘een omgeving waar iets kan gebeuren wat je niet wilt’. Zonder angstdrijfveer overleef je geen dag (denk aan deelnemen aan het verkeer zonder angstdrijfveer).

• Angst zorgt voor een overlevingsstrategie en behoedt je voor ongeluk.
• Angst heeft duwkracht. Angst duwt je uit je bestaande situatie en kan daardoor de aanleiding zijn tot verdere ontwikkeling.
• De angstdrijfveer houdt ons scherp en zorgt ervoor dat je direct gaat handelen, vluchten of aanvallen.
• Angst krijgt mensen het snelst in beweging. Je moet wel, want anders …
• Het gevoel van opluchting kan groot zijn als je de negatieve consequentie hebt voorkomen, als je ziet dat het gevaar geweken is.

Inspelen op angst is ook een ‘handige’ leiderschap strategie. Als we hier bij stilstaan is het eigenlijk zeer misleidend en misbruikend gedrag van leiders, die voor deze strategie kiezen. Angst voor ‘de vreemdeling’ is een hele sterke. In de politiek hebben we meerdere malen kunnen zien dat de aandacht voor een gemeenschappelijke vijand de aandacht van de slechte interne huishouding afleidt. Veel demagogen hebben hele volkeren kunnen mobiliseren om het zogenoemde grote kwaad buiten de deur te houden. We zien deze strategie nu heel duidelijk bij Geert Wilders van de PVV: het demoniseren van de Islam en andere ‘buitenlanders’. Maar ook @DilanYesilgoz hanteert deze angst-strategie. Let u maar eens op de kern van de twee tv-spotjes:

1.    Zielig kijkende meneer deelt zijn angst: ‘Mijn kinderen hebben het nu nog goed , maar ik ben bang dat als er één tegenslag komt dat ze het niet meer redden.’ En Dilan antwoordt: ‘Ik begrijp het. Dit mogen we niet laten  gebeuren in ons land. Ik sta aan jouw kant…’  

2.    Zorgelijk kijkende meneer zegt: ‘Ik ben een migrant. Het gaat goed met mij hier in Nederland. Maar ik ben bang voor die grote migrantenstroom. Hoe moet dat nu? (lees: met mij gaat het goed, ik ben goed opgevangen in Nederland. Dat wil ik me niet laten afpakken. Ik eerst. Eigen land eerst). Dilan antwoordt: ‘Dat begrijp ik. Dat laten we niet gebeuren. Ik sta aan jouw kant.’ (kun je wel zeggen…)

Gelukkig is het demoniseren, discrimineren en uitsluiten van bevolkingsgroepen in ons land door Artikel 1 in de Grondwet verboden, maar de misleidende weg van ‘sturen op angst’ wordt nog niet herkend als misleidend en bestraft als ‘grensoverschrijdend gedrag’. Ik hoop van ganser harte dat we deze manipulatieve strategie allemaal vroegtijdig (vóór woensdag 22 november) gaan inzien. Laat je niet (mis)leiden door angst!

Echter al deze drijfveren om in actie te komen werken maar tijdelijk. Op de langere termijn werkt angst altijd verlammend en leidt tot apathie.

Toewerken naar visie
Echte motivatie om de noodzakelijke transities in te gaan komt pas als we samen kunnen toewerken naar- of meegenomen worden in een visie. Een visie, die een grote kans op ‘bestaanszekerheid’ biedt voor ons nu en in de toekomst voor onze (klein)kinderen.  in het programma staan. Een visie van partijen en leiders, die uitgaan van : Samen bouwen aan een rechtvaardige inclusieve en duurzame wereld. We gaan het niet redden met de leiders die verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van deze situatie. We hebben evolutionaire leiders nodig. Ubuntu leiders. Dit type leiders zet zich, zonder ego, met hart en ziel in om het proces van een egocentrische samenleving naar een door collectieve waardengedreven samenleving te begeleiden, te faciliteren, zowel op financieel, sociaal- economisch als ecologisch gebied. Het gaat hen om de zorg voor en het ondersteunen van elkaar, de spirit van diepe verbondenheid tussen generaties, en over het welzijn van de aarde en alle levensvormen die daarop in samenhang dienen te floreren. Zij blijven ver weg van de wij-zij mentaliteit die politiek, het bedrijfsleven en traditioneel geleide organisaties kenmerken. Zij denken op lange termijn en niet in termen van concurrentie maar in termen van samenwerking. Zij weten een beweging te creëren, gekoppeld aan een hoger doel: het welzijn van de aarde en al haar levensvormen. Ubuntu leiders zijn moedigere leiders. Ze durven hun mensen mee te nemen dwars door onzekere tijden heen. Ze genieten vertrouwen…

Laten we woensdag stemmen, niet (mis)leid door angst, maar door visie en vertrouwen. Dus een partij, die ‘een leefbare aarde voor iedereen’ en ‘onze zorg voor elkaar’ als één ziet en als hoogste doel heeft. En, naar een idee van JanTerlouw: plaats een lege stoel, de ‘ToekomstStoel, in uw stemhokje, uw nog ongeboren (achter)kleinkinderen erop plaats nemen en laat hun stem meewegen in de keuze die u maakt. Wat zouden zij willen op welke partij en op wie u gaat stemmen? Voor hún bestaanszekerheid…