Columns

Licht en Leiderschap

'Hoe hebben jullie de fysieke en psychische martelingen
tijdens jullie gevangenschap overleefd?’

Het was díe vraag die ik ooit aan elf ex-politieke
gevangenen op Robbeneiland stelde. Opvallend unaniem
was hun antwoord: ‘Brotherhood and music!’

Wellicht niet vreemd: de saamhorige broederschap,
waar we in onze samenleving zo hartstochtelijk naar
op zoek zijn, appelleert immers aan onze menselijke
basisbehoeften, erbij horen en van betekenis zijn. En
muziek, zo wordt gezegd, is de kortste verbinding
naar ons hart. Wetenschappelijk onderzoek wijst
namelijk uit dat geluidsverwerking begint in onze
hersenstam, die ook de snelheid van onze hartslag en
ademhaling regelt. Deze verbinding zou kunnen verklaren
waarom ontspannende muziek onze hartslag,
ademhalingsfrequentie en bloedruk kan verlagen
en ook pijn, stress en angst lijkt te verlichten.
Broederschap en muziek. Waarom omarmen we niet dit
menselijk verlangen en deze kunstvorm als voeding
en baken voor onze samenleving?

Hoe komt het toch, dat we vaak weten wat goed
voor ons is en koppelen we daar ons gedrag niet aan?
Want we zijn hard op weg om onze verslavende autonomie
en vrijheid, ten koste van andere bevolkingsgroepen
én ten koste van moeder Aarde, verder te
verharden. Terwijl we toch zouden moeten weten
vanuit een natuurkundige wetmatigheid: waar één
wint, verliezen beiden! Naast iedere ‘winst’ staat een
verlies en naast ieder toegeëigend en afgebakend licht
staat de duisternis van de ander…

Geen licht en zicht op onze gedeelde menselijkheid?
Eén van de eerste vragen, die aan Nelson Mandela
werd gesteld toe hij vrijkwam was: ‘Hoe komt het
dat u niet kiest voor geweld en wraak?’ Zijn antwoord
was: ‘Ik heb 28 jaar gevangen gezeten, als ik
nu, samen met de ANC zou kiezen voor wraak, zet
ik mijzelf en al onze landgenoten voor de rest van
ons leven gevangen!’

Het is díe wijsheid, de eerste ‘kardinale deugd’,
van een leider die we zo hard nodig hebben. Tijdens
zijn inaugurale rede benadrukte Mandela zijn visie
van gedeelde menselijkheid met de woorden:

‘… En als we ons licht laten schijnen,
schept dat voor de ander
de mogelijkheid hetzelfde te doen.
Als we van onze diepste angst bevrijd zijn,
zal alleen al onze nabijheid
anderen bevrijden.’

‘Als we van onze diepste angst bevrijd zijn’; misschien
zit daar de sleutel om ons licht te durven
laten schijnen en te ontdekken, dat door ons licht
te laten schijnen we de duisternis kunnen laten verdwijnen.
Vanuit de spirit van Ubuntu werd in 1993
de Waarheids- en Verzoeningscommissie opgericht.
Om de ‘cirkel van wraak’ te kunnen voorkomen na
de tijd van apartheid, was het een absolute voorwaarde
dat de waarheid in al haar diversiteit en gelaagdheden
werd erkend. Ieders waarheid belichten
was alleen maar draaglijk, omdat er een perspectief
van erkenning, vergeving en hoop op een
gemeenschappelijke bijdrage aan herstel tegenover stond.

Hoe kunnen wij nú de eindeloze cirkels van polarisatie,
haat en wraak doorbreken? Wellicht door ‘verlichte
leiders’ meer een podium te geven? Verlichte
leiders, die met visie, grondhouding en voorbeeldgedrag
bijdragen aan een rechtvaardige, inclusieve en
duurzame samenleving. Door de wijsheid en rechtvaardigheid,
van bijvoorbeeld Abel Herzberg tot ons door te laten
dringen toen hem net na zijn overleven
van Auschwitz werd gevraagd: ‘Hoe kunnen
we voorkomen dat onze Joodse kinderen opnieuw
slachtoffer gaan worden?’ antwoordde: ‘Dat is niet
de goede vraag. De goede vraag is: ‘Hoe voorkomen
wij dat ze zelf ook beul gaan worden?’

Hoe kunnen we in duistere,
zorgwekkende tijden
hoop houden?

Juist ja, brotherhood and music!
Laten we elkaar vasthouden en meezingen met
Leonhard Cohen:
‘Ring the bells that still can ring
Forget your perfect offering
There is a crack, a crack in everything
That’s how the light gets in…’ 

Maart/april 2025 | The Optimist NL